Film değerlendirmesi serimizin ilk konusuna hoşgeldiniz...

Inception (Başlangıç) ile başlamak istedim çünkü bugün bana zınk diye "Hangi filmi tavsiye edersin?" deseler verebileceğim muhtemel cevaptır kendisi, klişe ama öyle, peki onu öyle yapan ne mi? Gelin birlikte bakalım.

Yaygın film eleştiri kültüründe olduğu şekilde ekibi övmeyeceğim, yönetmen zaten Memento'nun yönetmeni, oyuncular desen başarısı yadsınamaz kişiler, soundtrackler desen Hans Zimmer'i görür görmez, duymadan ikna oluyorsun. Bu filmde başka bir şey var, evet bu filmde garip bir şekilde kült bir etki var.

Esasen psikolojik mi, psikolojik gerilim mi yoksa yekten bilimkurgu mu kestiremediğim, açıkçası kestirmeyi de arzu etmediğim bir film olan Başlangıç, "rüyaya girmek" kısmını saymazsak aslında üstün bir gerçekliği yansıtıyor, neticede her gece yattığımıza başımıza gelen bir şey var: Rüya.
Filmin omurgasını oluşturan "Rüya İçinde Rüya" kavramı aslında bizler için de yabancı değil, pek çoğumuz rüyada uykudan uyandığımızı vs. görmüşüzdür, bu husustan ötürü filmin biraz tüyler ürpertip biraz "Lan acaba?" dedirtirken bizleri etkilememesi ise elde değil, kaldı ki finalinde yaşanan o "Ulan yoksa?" tabir edebileceğimiz ve benim gibi filmi defalarca izlemiş kimselerin takıntısı haline gelebilen muallak durum bunu tek başına kanıtlar. Filmin metafizik yanından daha fazla bahsedip tat kaçırmaktansa biraz da psikolojisine değinelim...

Film bizlere muhteşem bir fikri sunuyor: Her şeyiyle kontrolümüz altında olan bir dünya, tek sorun ise bu dünyanın gerçek olmaması. Filmde bu sorunun yarattığı yıkım, ana karakterimizin eşi aracılığıyla önce bir gizem şeklinde, ardından ise alenen sunuluyor ve tüm bunlar olurken izleyicinin aklında tek bir soru: Ben hangisini seçerdim? Kaldı ki filmin kırılma noktasını oluşturanlar ise oldukça zarif detaylar: Totemler. Totemlerin varlığı gerçek ile rüya arasında bir ayrım yapabilmek için tek olanak iken, filmin sonunda da görüleceği üzere işleri sarpa saran yine bizzat onlar oluyor. Bu noktada filmin en başarılı yönü sanıldığı üzere insana bir anlığına kendi yaşadığı gerçekliği sorgulatması değil, bunu Matrix de, Truman Show da yaptı zaten; bu filmi diğerlerinden ayrı tutan en önemli nokta, böyle bir çelişki içerisine düşen insanın durumunu, özellikle de bir ölümü kullanarak, üstüne üstlük iki taraflı anlatması: Bu ikilemde gerçek-rüya ayrımını kaybetmiş kadının intiharı ve intihar sonucunda, henüz gerçek-rüya ayrımını ustalıkla yapabilen eşinin dahi çocukları, ölen eşi vs. için yer yer, gizliden gizliye bu ayrımı yok etme isteği ve de kendi mantığı ile çelişmesi, tüm bunların neticesinde ise bilinçaltının neredeyse ayrı bir benlik olarak dile gelebiliyor olması ve bunun ise filmin bize sunduğu o muhteşem fikirle çelişmesi. Gerçi sonuncuda o denli şaşılacak bir durum yok, neticede gerçek hayatta da vicdan yahut pişmanlıklar aynı görevi üstleniyor diyebiliriz.

Her filmin bir mesajı olmalıdır gibi bir düşünceye karşıyım ancak her filmin bir anlattığı vardır, bu film ise dikkat çektiklerinden çok daha başka fakat belki de gerçek hayatta daha önemli bir şeyi bize bütün karakterlerin üzerinde ayrı ayrı ve sessizce çağrıştırıyor, iki çok büyük sorunun sonsuz cevabını: Bir fikir nasıl oluşur ve nasıl benimsenir?
Ekibe sonradan katılan kızcağız aslında bu soruların cevabının en açık yansıtıldığı karakter olsa da, milyarder adam (isim kullanmak istemiyorum, böyle daha samimi) ile başlayan "müşteri" karakterleri de, aksiyon ögesi ile birleşim göstererek aynı etkiyi sağlayabiliyor. Bana sorarsanız bu filmin asıl mesajı yekten fikirdir; bir fikrin kendi fikrimiz olduğundan emin olmak, kendi fikrimize sahip çıkmak, bir fikri benimsememizde geçerli olan durumlar, tabiatımız gereği güzel olan bir yalana inanma açlığımız ve onun yalanlığının bilincinde oluşumuza karşı oluşturduğumuz gayrıihtiyari direnç... Velhasıl Christoper Nolan bu filmi çekmek yerine bir cümle kuracak olsaydı muhtemelen "Bizi biz yapıp bizden ayıran tek şey var diye insanız: Fikir." falan derdi herhalde lakin film çektiği daha iyi olmuş tabii, ona lafım yok. Özellikle de o dönen koridor falan, baya özel emekler harcanmış.

Özetle: Pişman olunmayacak bir film, mükemmel değil elbette ama bu filmi olumsuz yönde eleştirmenin de hayli güç olduğunu söylemek lazım. Belki biraz uzun ama anca işte.

Eminim bu defa kendimden, düşündüm ki Kohlberg de olsa benim yaptığımı yapardı, hani şu ahlak kuramı olan adam. Kendimi övmeyi bırak yermek maksadı ile söylüyorum bunu: Benim yaptıklarım ancak çok zaman sonra anlaşılabilecek şeyler, bu anlayışı belki göremeyecek olmak ise bana yetiyor.
Geçen bahsettiğim mevzu mesela, anlayışlıyım çünkü biliyorum anlaşılmayacağım, daha zamanı değil; ancak yıllar yıllar geçecek, insanlar yaşayacak, büyüyecek, Allah kahretsin ki acı çekecek ve onlar için dostluk, aşk kavramları değişecek; birinin seni onaylaması değil de senin iyiliğin için sana dahi karşı gelebilmesi olduğunda karar kılacaklar -ki bunu ne yazık ki ancak çok çok insan yanındaymış gibi davranıp kuyusunu kazdığında anlar çoğu insan- ancak o zaman. Korktuğum da bu ya benim, işin işten geçmesi; ha ben Allah ömür verdiğince buradayım, güç müdür zaaf mıdır kestiremedim ama kapım da herkese hep açık zaten o konuda sıkıntı yok, yine sarıp sarmalamaya çalışırım herkesi; işin işten geçmesi dediğim şey, o kişilerinin saçının tek teline gelecek zarar...
İnsanlığım bana bunu diyordu be dünya, insanlığım bana kaybetmeyi de çok güzelinden öğretti; bensiz mutlularsa öyle kalsınlar tabii lafım yok, olamaz da, gelirlerse de açık kapım sonuna kadar. Pişman değilim yaptığımdan ey dünya, ey dünya belki anlaşılamıyorum şimdi ama kafi, ey dünya benim yaptığım ne olursa olsun en doğrusu, dostumu düşündüm ben ey dünya, ötesi var mı?
Şimdi bazıları diyecek ki çok anaçsın, çok korumacısın; huyum kurusun ne diyeyim, ben de biliyorum herkesin kendi hayatı, ben de biliyorum hataysa da yaşanarak öğrenilecek ama dayımın da dediği gibi: "Her şeyi yaşayarak öğrenmemek lazım." Korkuyorum işte, siz beni oradan ağabeylik falan yapmaya çalışıyor gibi görüyorsunuz muhtemelen ama benim yapmaya çalıştığım şey yollarına paspas olabilmek sadece, ne kimsenin ayağına diken batsın ne çamur değsin; hazmedemiyorum işte, değer verdiğim insanlara gelecek irili ufaklı kötülüklere hazmedemiyorum.
Ha bu demek değildir ki bu yüzden saçmalıklar yapıyorum, aksine en doğru şeyi yaptığımı biliyorum, insanlar anlamıyor, ben de zaten anlatamıyorum.

Kohlberg otursa şimdi yanıma, "Aferin evlat!" falan der miydi? Bence demezdi de omzuma iki vururdu, belki gözleri yaşarırdı belli mi olur? Sizlerle Kohlberg'in hikayelerinden birini paylaşacağım ki beni az çok anlayasınız:

Avrupa’da bir kadın, hasta ve ölmek üzeredir. Son zamanlarda hayatını kurtarabilecek bir ilaç, aynı kasabada oturan bir eczacı tarafından bulunmuştur. Eczacı, ilaç için 2000 dolar istemektedir. Bu fiyat, ilacın maliyetinin 10 katıdır. Hasta kadının kocası Heinz borç para alabileceği her yere gider. Fakat topladığı paralar, ilaç fiyatiın yarısı kadardır. Heinz, eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyleyerek ya ilacı biraz ucuza satmasını ya da daha sonra ödemesine izin vermesini ister. Ancak eczacı bunu kabul etmez. Hainz çaresiz bir durumdadır. Eczanenin camını kırarak karısı için ilacı çalar. Bu durumda hasta kadının kocası ne yapmalıydı? Niçin? (Kohlberg, 1963, s. 379 ).

Elbette ki durumlar oldukça farklı fakat ikilem aynı ikilem. Bana sorarsanız bu sorunun cevabı çalmak kere çalmak olurdu, ortada -yine- bir can var, neden bir defalığına dahi olsa eczacı yahut ilaç şirketleri zor duruma düşmüyor da hep hasta, hep mağdur insanlar zor duruma düşüyor? Ha çalmak suç mu derseniz evvela suç, tahminimce adam da göze almıştır zaten hapis yatmayı, kadın yaşadıktan sonra hapiste yatmak ya da yatmamak gerçekten seven bir adam için nedir ki zaten? Ha hapis yine kötüdür adam için, herkes için kötüdür ama adamın içi rahattır be, belki eczacıyı zor duruma düşürdü diye bozulur biraz ama ilaç çalıp karısını yaşattı diye gocunamaz, tıpkı karısı ölseydi ilaç lobisinin zerre gocunmayacağı gibi.

Bu cevabımdaki hapis, dostluğumuzun bitmesini (galiba bitti bilmiyorum) temsil ediyor, hırsızlık ise saklamadığım o sırrı, peki ilaç? Eğer ben o sırrı paylaştıktan sonra arkadaşım sigarayı bıraksaydı ilaç gerçek olurdu, ben de hapisimi, yani can dostumun eksikliğini mutlu değil ama en azından içim daha ferah yaşardım; yine de içim biraz olsun ferah bunu yaptığım için, önümde ilaca dair bir ihtimal vardı, ucunda nefret ettiğim ayrılık riski vardı ama denedim işte be, onun için denedim, kendimi tebrik değil ama teşekkür ediyorum. Kohlberg, ben insanları çok seviyorum.

Susmadan önce bir düşünseydin ha dostum; sağlığını kaybetmene göz yuma yuma sussaydım mı gerçek dotsun olurdum, yoksa sırf sağlığın için sırrını tutmadığım için mi gerçek dostunum? Sence dostun değil miyim? Misal sen benim yerimde olsan, hatta zamanında bana dedikleri gibi "Ben intihar ediyorum" desem sana, sırrımı korumak pahasına susar mıydın, eğer sussaydın acaba gerçek dostum olur muydun? Bir düşün ha kardeşim, bir düşün. Bence kendini suçlardın...
Diyeceksin ki ne alaka, ben sigaraya başladım ama o kız intihar ediyordu; ben de sana diyorum ki can dostum, o bunu bir anda yapmak istedi, sense uzun ve sancılı bir süreç olarak yapıyorsun, aynı şey... Ki sen canım kardeşim, daha değerlisin, bilmiyorsun.
İnşallah bir gün anlarsın, bunu dostun olmadığım için değil, aksine gerçek bir dostun olabilmek için, sana yakışabilmek için yaptığımı; affetmezsin biliyorum ama sağlığın dostluğumuzdan kat kat önemli canım arkadaşım. Kızgınsın biliyorum, senin yerinde olsam ben de kızardım lakin dönüp şöyle dikkatlice bir bak kardeşim, hakikaten bu kadar kızılacak ne işlemişim. Sen beni anlamasan da, yalnız senin içindi kardeşim; ne bir fitnem ne bir çıkarım vardı inan, senden öte gayem ne olsundu benim dostum, gittin, olsun, canın sağolsun canım kardeşim.

Nasıl dört yanım hatalarla bezeli benim, üstelik bile isteye; bile isteye ama hata olsun diye değil, sevgiden, çok fazla sevgiden, içim bazı şeylere el vermediğinden. Kendim için bir şey yapmış olsam derdim ki "Bir bok yedin, çek şimdi eşoğlueşek!" Ha şimdi de çekiyorum çekmesine ama böyle daha bir azap; hatanın birinin ucunda can dostum, diğerinin ucunda sevdiğim kadın. Hadi ikinci hata salt hata olsun, ben sevdiğimi söylemekle haddimi aşmış ağzımın payını da almış olayım kabul, amenna, bünye yabancı değil zaten. Oysa ilk hata öyle değil işte, öyle ki bu hatayı yapmasaydım bile içim katmer katmer huzursuz olacaktı, belki dostum benimle olacaktı ama içten içe kendine zarar veriyor olacaktı, bense buna seyirci olacaktım dostluğumuzun bozulmaması adına, sonra belki ilerleyecekti, derken kamu spotu gibi bir hal alıp her şey için çok geç olacaktı...
Çok anaç bir adamım ben ya, burçtan mıdır nedendir bilmem ama harbi öyleyim; yahu bir insanın sigara içtiğini duyunca ciğeri sigara dolar mı insanın, doluyormuş işte. Her şey için çok geç olmasındansa dostluğumuzu kaybetmek daha az kötü gibi geldi, neticede dostun sağlığı dostluktan daha önemliydi, daha az önemli olduğunu söyleyebilen insan nasıl kendine dost diyebilirdi zaten değil mi? Öyle olmasına öyle ama yine yanıyor canım... Yaptığım hata mı, evet hata, sebebim ne, çok çok sevgi; neyim şimdi ben peki, dostunu dostluğundan çok düşünebilecek kadar gerçek bir dost mu, ne olursa olsun, dostunun sağlığı pahasına dostluğunu satmaması gerektiğini bilmeyen bir cahil mi? Yargılayın hadi beni, alın size en alasından, en meşrusundan bir izin; zira karşı taraf o kadar suskun ki kendi kendime çıkardığım en ufak bir sesin dahi yankısı tokat olup çarpıyor yüzüme.

Lazım mıydı bu kadarı bilmem ki, bağırsaydı çağırsaydı, sövseydi dövseydi ama yine gelseydi be; başkası olsa gebersin gitsin derim ama benim şu hayatta bir ailem bir dostlarım var, hata da yapsam onlar için, işe de yarasam onlar adına, birinin tırnağı kırılsa benim canıma dokunuyor işte. Kaç tane dostum var ki zaten, onlar olmasa ne yaparım, bir halt edemem ki; bugün iyilik adına yaptığım hatalar yarın yerini zalimliklere bırakır onlar olmazsa, kim beni sakin tutar, yahut kim bana hayatta hala güzel bir şeylerin olabildiğini gösterebilir ki? Varsın şimdi dört bir yan muhakemeye tutuşsun, yok haklıymışım da yok haksızmışım, kaç yazar... Bitti işte, galiba, baya yeniden bitti, yine elimde tutamadım dostluğu, ister en yüce duygu ve amaçlar, ister ise her ne yüzünden olursa olsun bu böyle, beceremedim. Bu kadar fazla sevmeseyim, bu kadar fazla üzerlerine titremeseydim diyorum, o zaman da ben ben olmazdım, hatta kimse olmazdım; diyeceksiniz ki herkesin kendi hayatı, ne karışıyorsun; kaldı ki bunu söylerseniz haklı da olacaksınız, ben de haklıydım uzun zaman önce, güzel bir his biliyorum lakin sizlerin bilmediği bir şey var, başkalarını bu kadar içinde yaşayan biri için kendi hayatı olmaması bir şey değiştirmiyor. Sankın ha sanılmasın ki ben insanları hep kontrolümde tutmak istedim, sanılmasın ki hep benim dediğim doğru diğerleri yapayanlıştı; hayır abi hiçbiri değil, ben sadece önem verdiğim o birkaç tane insanla bağlantı kurmadığım zamanlar, onların iyi ve güvende olduklarından emin olup rahatça yaşayabilmek istedim...
Benim bir kere minnet borcum var minnet, beraber geçirdiğimiz kötü günlerimi unutsam bile yanımda olduklarını asla unutmadım, bu yüzden ben hiç onları üzmek ister miyim; şimdi de istemedim, sadece iyilik istedim, iyilik adına hatalar yaptım, yapmasam ağlardım ve yapınca da farklı olmadı ama yaptım işte; kendi kederimi bile terk ettim, beni bilen bilir, yine bir takım mevzular için dağıtırdım, eser geçerdim, kül bırakmazdım ama baktım ki arkamda benim için üzülen dostlarım var, bunu onlara yapamazdım; aynı şekilde, dost olmak pahasına göz yumsaydım, ileride onlar, şimdidense kendim yüzüme tükürürdüm.

Hatam olduysa affola,
Olmadı canınız sağolsun.
Bahsetmediğim hatalarımın ellerinden öpmek suretiyle: Bitti.

Öncelikle babamın mesai arkadaşı Derya abiye Allah'tan rahmet dileyerek başlamak istiyorum sözlerime.

Ölüm varken, yakınken, bu pala bıyıklı, güleç, iri cüsseli adamı bile çekip alabilmişken...
Söylemek lazım ey dostlar; birini mi seviyorsunuz, söyleyin; içinizde kalan bir şey mi var, söyleyin, yapın; kırdıklarınız mı var, koşun... Az evvel en kadim dostlarıma iyi ki varsın mesajı attım, normalde de ara ara atardım ama içime oturdu işte; vaktim varken, hala şükürler olsun nefes alabiliyorken ve bu yazıyı kaleme alabiliyorken mesela... Susmak aptallık olurdu. Sizi kıranlar mı? Bu duyguyu benim gibi yaşadınız mı, ne yaşadınız bilmiyorum; halbuki bir bildiğim var, bildiğim o ki ölüm bu kadar aleni oldukça umrunda olmuyor insanın. En çok içimi yakanlar, en çok sırtımdan bıçaklayanlar, en fecii düşmanlarım, bu zamana kadar yaşadığım bütüün kötülükler, ihanetler, falanlar, filanlar... Umurumda değil biliyor musunuz, hiç acıtmıyorlar; hatta dostlar, asla dost olunmayacak denli kötü düşmanlarımı dahi sevmeye yakınım galiba, ha onlar ittir köpektir, yüz yüze gelsek yine olağan şerefsizliklerini yaparlar ama... Ama görmedikleri ölüm var, ben ölümü görüyorum, bir insan kaybının ne olduğunu derinden hissediyorum, herkesi affedesim geliyor işte, herkesi, onları bile, yine olsa yine... Ölüyoruz ulan, çok mu, bütün ihanetleri, bütün şerefsizlikleri, ayıpları toplasak ne eder ki, hiçbiri can acıtamıyor o vakit, hepsi girecek toprağa ama sevgi öyle değil; düşününce acımaz oluyor insanın canı işte, acır ve anlar oluyor kendi ise...

Herkesi seviyorum, hepinizi seviyorum, fırsatım var ve söylüyorum evet her birinizi seviyorum, bunu da tahmin edemeyeceğiniz kadar yürekten söylüyorum; tamam bu dünya kötüdür, leştir bilmem nedir ama sevmek varken gerisi niye? Ne kaybederiz abi, nefes alabiliyoruz, buradayız işte, yaşıyoruz; ne kaybederiz Allah aşkına, bir insana ona değer verdiğimizi söyleyince ne kaybederiz, ne demeye utanırız sanki, ne diye yapmayıp pişman olmayı bekleriz. Kalmayacak içimizde hiçbir şey, kalmasın, öfke de kalmasın; canı cehenneme intikamın, kinin, öfkenin; ölüyoruz işte, gidin insanlara bağırın onları sevdiğinizi, ailenize, dostlarınıza, okuldaki kantinciye, falana filana, yoldan geçen çocuğa... Başka türlüsü güç, başka türlü yaşamak mıdır bu yaşamak, bizim midir bu hayat, neden eminsek bu kadar.
Sevdiklerinizin gözlerine bakın, henüz bunu okuyabildiğinize göre vaktiniz var; hadi bırakın ölmek ihtimalini, ses telleriniz zarar görmediği için bile sevdiğinizi söylemelisiniz, dudağınız kıpırdayabildiği için bile gülümsemelisiniz, çünkü bu dünyada başkaları için yapılmayan neredeyse her şey gün gelir batar adama, illa bir gün dokunur, bir gün boş bir odada o kafa ansızın patlar.
Sözün özü; yaşıyorsak değsin, güzel bilinelim.